TemaTyczny
Tereny anektowane przez ZSSR - 1944-52
Po zwycięskiej bitwie o Stalingrad w lutym 1943 r. , kiedy Armia Czerwona zaczęła posuwać się na zachód, rozpoczęła się nowa fala deportacji. W krajach bałtyckich aresztowano i deportowanto kolaborowantów; osoby, które z własnej woli pojechały do pracy do Niemiec lub tych, którzy zostały zesłane na roboty oraz partyzantów, którzy zwalczali Armię Czerwoną. Kilka lat później, Sowieci organizują na Litwie nowe fale deportacji wiosną 1948 r., następnie na początku 1949 r. we wszystkich krajach bałtyckich, które obejmują chłopów sprzeciwiających się kolektywizacji gospodarstw rolnych i którzy często pomagają partyzantom. W Polsce deportowani są oficerowie i żołnierze Armii Krajowej – AK, która była zakonspirowaną siłą zbrojną polskiego podziemia. Głównym celem AK była walka z okupantem hitlerowskim. Sformowana w 1942 r. i podporządkowna rządowi RP na uchodźstwie w Londynie. Wywodziła się ze Związku Walki Zbrojnej działającego na terytorium państwa polskiego od 1939 r. W ciągu dwóch lat istnienia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) Rzeczypospolitej Polskiej utworzonego przez Sowietów w czerwcu 1945 r., sowiecka bezpieka przeprowadza akcje deportacji członków AK. W końcu 1945 r. powstaje Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego zwane później UB, które kontynuuje represje obywateli w okresie stalinizmu. Na Ukrainie Zachodniej, która stała się częścią ZSRR, wśród represjonowanych są zarówno aktywiści jak i sympatycy Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) oraz żołnierze i oficerowie Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), członkowie i żołnierze 14 Dywizji Grenadierów SS „Galicja”- ochotniczej formacji zbrojna Waffen SS. Tysiące rodzin chłopskich, które są traktowane jako główne poparcie dla nacjonalistów zmuszane są do przesiedlenia na Syberię. Od 1945 r. wielu volksdeutschów tzw. Niemców “etnicznych”, którzy znaleźli się na terytoriach wyzwolonych przez Armię Czerwoną – w Jugosławii, Bułgarii i w Czechosłowacji (Kraj Sudecki), jak i w krajach, które podpisały sojusz z Niemcami: Węgry i Rumunia objęta jest kolejna deportacją do ZSRR. Węgry i Czechosłowacja są również objęte systematyczną represją, w stosunku do obywateli, którzy stanowią przeszkodę przy wprowadzaniu ustroju komunistycznego w tych krajach. Natomiast na terytoriach graniczących z Ukrainą, Sowieci przeprowadzają przymusowe przesiedlenia ludności. W Niemczech i na Węgrzech młode kobiety i mężczyźni wysyłani są do obozów pracy przymusowej celem odbudowy gospodarczej ZSRR.
Olga Widłowska opowiada o swoim aresztowaniu i deportacji
Olga Widłowska została zatrzymana w 1944 r. razem z jej małymi dziećmi w wieku półtora roku i czterech lat. Kiedy żołnierz przyszedł ją aresztować, zapytała go:
„Dlaczego przyszliście na naszą ziemię i nas zabieracie? A on nam odpowiedział: Jesteście banderowską swołoczą”.
Juliana Zarchi opowiada o swoim aresztowaniu i deportacji (VO)
Juliana Zarchi urodziła się w 1938 r. Jej ojciec był Litwinem żydowskiego pochodzenia, a matka Niemką. W chwili napaści Niemców hitlerowskich na Litwę, ojciec ucieka na wschód i tam zostaje zamordowany przez Einsatzgruppen (specjalne oddziały egzkucyjne SS). Będąc małą dziewczynką udaje jej się wydostać z getta w Kaunas i przeżyć okupację niemiecką.
W sierpniu 1945 r., w ramach represjonowania obywateli pochodzenia niemieckiego, Eela wraz ze swoją mamą zostaje przesiedlona przez Sowietów do Tadżikistanu w Azji Środkowej, skąd wróci dopiero w 1962 r.
Juliana wspomina, jak sowiecka policja polityczna przyszła po nich do domu w Kaunas i o deportacji do Tadżykistanu.
Juliana Zarchi wspomina aresztowanie i deportacju (VF)
Juliana wspomina, jak sowiecka policja polityczna przyszła po nich do domu w Kaunas i o deportacji do Tadżykistanu.
Juliana Zarchi opowiada o swoich pierwszych wrażeniach w Azji Środkowej (VO)
Juliana Zarchi urodziła się w 1938 r. Jej ojciec był Litwinem żydowskiego pochodzenia, a matka Niemką. W chwili napaści Niemców hitlerowskich na Litwę, ojciec ucieka na wschód i tam zostaje zamordowany przez Einsatzgruppen (specjalne oddziały egzkucyjne SS). Będąc małą dziewczynką udaje jej się wydostać z getta w Kaunas i przeżyć okupację niemiecką.
W sierpniu 1945 r., w ramach represjonowania obywateli pochodzenia niemieckiego, Eela wraz ze swoją mamą zostaje przesiedlona przez Sowietów do Tadżikistanu w Azji Środkowej, skąd wróci dopiero w 1962 r.
W tych dwóch fragmentach, Juliana wspomina o swoich pierwszych wrażeniach po przybyciu do tego zupełnie obcego kraju w Azji Środkowej i w jaki sposób przydzielano zesłańców do pracy w kołchozach przy zbiorach bawełny.
Juliana Zarchi opowiada o swoich pierwszych wrażeniach w Azji Środkowej (VF)
Juliana Zarchi urodziła się w 1938 r. Jej ojciec był Litwinem żydowskiego pochodzenia, a matka Niemką. W chwili napaści Niemców hitlerowskich na Litwę, ojciec ucieka na wschód i tam zostaje zamordowany przez Einsatzgruppen (specjalne oddziały egzkucyjne SS). Będąc małą dziewczynką udaje jej się wydostać z getta w Kaunas i przeżyć okupację niemiecką.
W sierpniu 1945 r., w ramach represjonowania obywateli pochodzenia niemieckiego, Eela wraz ze swoją mamą zostaje przesiedlona przez Sowietów do Tadżikistanu w Azji Środkowej, skąd wróci dopiero w 1962 r.
Juliana wspomina o swoich pierwszych wrażeniach po przybyciu do tego zupełnie obcego kraju w Azji Środkowej i w jaki sposób przydzielano zesłańców do pracy w kołchozach przy zbiorach bawełny.
Olga Widłowskaja śpiewa ukraińską pieśń dla uczczenia pamięci zesłańców
Olga Widłowskaja recytuje tradycyjną ukraińską pieśń, upamiętniającą ukraińskie ofiary represji przez NKWD.
Oryginalny tekst, recytowany przez Olgę Widłowskaja, brzmi następująco:
Нiчь була спокiйна, в селi було цiхо, [Noc była cicha, wieś - cicha]
Тихим ходом , селом , под’ïзжала машина. [Przez wieś powoli jedzie samochód.]
Pозлитiлись кати попiд нашiй хати, [Nasze domy, kaci zniszczyli,]
Ареcтують з друж’ю за безцïльну працю. [Aby przykuć ich do próżnej pracy, aresztowali naszych przyjaciół]
Так сидiли друзi пiлтора року, [Przez 18 miesięcy przyjaciele byli zamknięci,]
Випустiли дружiв слухати вироку.[Wypuścili przyjaciół po wysłuchaniu wyroku.]
Вирок прочитали, на смерть засудили, [Ogłoszono wyrok, skazano ich na śmierć,]
Cxлупотiв скорострiл, дружi похiлились. [Po otrzymaniu tej salwy nasi przyjaciele zachwiali się.]
Прощай Украïно, прощай рiдна мати, [Żegnaj moja Ukraino, żegnaj moja droga matko,]
За безцiльну працю, я дiстал заплату... [Za daremną pracę dali mi zapłatę...]
Transkrypcji i tłumaczenia na język rosyjski i francuski dokonała Anastazja Gorelik.
Inną wersję tej pieśni można znaleźć na stronie Ukraińskie pieśni Украïнськi пiснi
Було всюди тихо
Ні чутки про лихо,
Тихим ходом в село
Заїзжало авто.
Розбіглися кати
По-під наші хати,
Забирають друзів
За підпільну працю.
Кують їх в кайдани,
Вяжуть назад руки
І виводять до тюрми
На вічнії муки.
Їм три рази денно
Води приносили,
А сім раз на день
Нагаями били.
Так сиділи друзі
Більше як півроку,
Випустили друзів
Слухати вироку.
На смерть засудили,
Вирок прочитали,
Злопотіли скоростріли
Друзі повмирали.
Прощай Україно
І ти батьку й мати,
За підпільну працю
Дістаєм ми плату
Не одна жертва
За Вкраїну впала,
Слава Україні!
І Героям слава!
Popularna pieśń powstańcza: Було всюди тихо (Wszędzie panowała cisza)
(Dziękujemy Rogerowi Depledge za zwrócenie naszej uwagi na tę wersję)
Klara Hartmann opowiada o końcu wojny na Węgrzech i jak została zaaresztowana
,,Dokładnie nie pamiętam, bo byłam bardzo mała. Rodzice mi umarli. Wychowywał mnie wujek z rodziną. Był oficerem żandarmerii w Gönc. Mieszkałam tam do 14. roku życia. Chodziłam do szkoły. Rodzina się do mnie przyzwyczaiła, a właściwie to ja się do nich przyzwyczaiłam i ich polubiłam.
Kiedy wybuchła wojna, zaczęli uciekać za granicę. Uciekali przed działaniami wojennymi, a mnie zostawili samą w tym wielkim mieszkaniu. Ale żeby nie stało puste, ulokowali w nim również służącą.
Tymczasem walki trwały bardzo długo. Rosjanie zaczęli się wycofywać, a na ich miejsce wkroczyli Niemcy. Sytuacja ciągle się zmieniała. Na tej samej ulicy co ja mieszkało dużo żandramów, mieli tam swoje koszary. Wielu z nich było już na emeryturze. Chodziły słuchy, że walki przeciągają się tak długo, bo żandarmi bronią naszego miasteczka. A mimo tego miasteczko było opustoszałe. Każdy starał się wyjechać, ale ludzie tak gadali. I z tego powodu zabrali mnie stamtąd.
Na koniec, do naszego miasteczka wkroczyli Rumuni, a nie Niemcy czy Rosjanie. Rumuni zrobili wielki kocioł i wywieźli wszystko co się dało.
Potem Rumuni, kiedy ulokowali nas w Rakamaz… stamtąd odjeżdżał pociąg. Nie wiedziałam co i jak ani dokąd nas wywożą. Byłam mała, strasznie się bałam, było mi tak ciężko, nie widziałam, co się wokół mnie dzieje, wszystko skupiało się na moim strachu…
A jak odbyło się samo aresztowanie?
Nikt mnie nie aresztował! Po prostu żołnierze przyszli do nas do domu z jakimś urzędnikiem miejskim i zabrali mnie.
Służącą też?
Tak.
Ją tak samo…
Ale już nigdy więcej jej nie zobaczyłam. Nikogo spośród osób, które wcześniej znałam nigdy więcej nie zobaczyłam.
Estonia 1944 r. – relacja Eeli Lõhmus
W 1944 r. Eela wraz z najbliższą rodziną zostaje schwytana w ogniu walk między wojskiem niemieckim i Armią Czerwoną. W miarę jak zbliżała się Armia Czerwona, Niemcy zaczęli się wycofywać, jednocześnie rozkazując miejscowej ludności ewakuację. Eela ucieka wraz ze swoimi najbliższymi, przedostają się na drugi brzeg rzeki, uciekają przez las w ogniu bombardowań radzieckich i wśród czołgów niemieckich.
Orest-Jurij Jarinicz opowiada o swoim aresztowaniu (VO)
Orest-Jurij Jarinicz został aresztowany w grudniu 1949 r. w wieku niespełna 15 lat. Po kilku latach spędzonych w więzieniach ZSRR, między innymi w Moskwie w Butyrce, gdzie za zdradę ojczyzny i działalność antyradziecką został skazany na pięć lat pracy przymusowej.
Orest-Jurij Jarinicz opowiada o swoim aresztowaniu (VE)
Orest-Iouri Iarinitch est arrêté en décembre 1949, à peine âgé de 15 ans. Après un long périple dans les prisons de l’URSS, dont la Boutyrka, à Moscou il est condamné à cinq ans de travaux forcés pour trahison de la patrie et organisation antisoviétique.
